راهنماي کشت گلخانهاي گوجه فرنگي

راهنماي کشت گلخانه‌اي گوجه فرنگي

مقدمه

گوجه فرنگي از جمله صيفي‌جاتي است که به دلايل فراوان کشت آن قابل صرفه است. زيرا اين محصول در غذاهاي مختلف مورد استفاده قرار مي‌گيرد و آنجا که به صورت اصلي وجود ندارد به صورت رب گوجه باعث خوشمزگي غذا مي‌شود. به همين دليل است که در کشت گوجه فرنگي واريته‌هايي در نظر گرفته شده است که دقيقا با شرايط مصرف گوجه فرنگي مطابق است.

گوجه فرنگي ريز در اندازه‌هاي 5 تا 20 گرمي و همينطور گوجه فرنگي‌هايي با اوزان تا 250 گرم توليد شده است که به خاطر استفاده از تکنيکهاي جديد علاوه بر مقاومت بالا در برابر بسياري از ويروسها و بيماريها استعداد دوام و تازگي را تا مدت طولاني دارا مي‌باشد. شايان ذکر است که علاوه بر تنوع شکل و اندازه رنگهاي زرد و نارنجي به کمک گوجه فرنگي‌هاي قرمز آمده است.

انواع کشت گوجه فرنگي

حال که تصميم گرفته‌ايد در گلخانه خود بذر گوجه فرنگي را کشت کنيد قبل از هر چيز بايد بدانيد چه نوع بذري را انتخاب و تهيه نمائيد. بذر گوجه فرنگي را بر اساس نحوه مصرف آن مي‌توان تقسيم بندي نمود زيرا اين ميوه را به صورت تازه خوري ، رب ، سس يا کنسرو مي‌توان مصرف نمود. به همين منظور اولين تقسيم بندي بر اساس تازه خوري و صنعتي مي‌باشد. در حال حاضر در ايران براي کشت گوجه فرنگي در گلخانه تنها از ارقام تازه خوري استفاده مي‌شود.

دومين تقسيم بندي بر اساس همرسي استوار است. که به سه دسته همرس ، غير همرس و بينابين تقسيم مي‌شود. معمولا در گلخانه‌هاي ايران از واريته‌هاي غير همرس در برداشتهاي طولاني مدت و از واريته بينابين در مناطقي که مدت برداشت کوتاه‌تر است استفاده مي‌شود. سومين تقسيم بندي بر اساس وزن ميوه است. امروزه براي مصرف تازه خوري گوجه فرنگي از گوجه چري با وزن 5 تا 20 گرم تا گوجه‌هايي به وزن 250 گرم استفاده مي‌شود. ناگفته نماند که هر چه وزن گوجه فرنگي سنگين‌تر باشد مدت بيشتري براي رسيدن به باردهي نياز دارد.

مثلا گوجه چري که حدود 5 تا 20 گرم است پس از نشاء حدود 60 روز براي برداشت محصول نياز دارد. به تازگي در بازار توليد واريته‌هاي ديگري پا نهاده است که کلاستر نام دارد. اصولا چيدن ميوه به صورت خوشه‌اي به اصطلاح کلاستر خوانده مي‌شود. با پيشرفت تکنولوژي در توليد بذر واريته‌هايي به بازار معرفي شده است که در برابر نماتد يا ويروسهايي که در منطقه‌اي فعال هستند مقاومت داشته و مي‌توان با توجه به مشکلات موجود ارقام مورد نظر را انتخاب نمود.

طول دوره جوانه زني

طول دوره جوانه زني تا ظهور برگهاي لپه‌اي در سطح خاک معمولا 6 روز است و از 4 تا 6 هفته نشاء آماده انتقال به زمين اصلي است. براي اينکه بذر گوجه فرنگي بتواند به خوبي جوانه زده و رشد نمايد تا زمان رشد مطلوب بوته بهتر است آن را در محل خزانه نگهداري نمود که هم در استفاده از امکانات گلخانه بتوان صرفه جويي کرد و هم گياه بتواند در ابتدا رشد خوبي داشته باشد.

به همين منظور قسمتي از گلخانه را براي گلدانهاي نشاء در نظر گرفته و يا محلي را براي خزانه انتخاب مي‌کنيم انتخاب گلدان مناسب که حجم ريشه درون آن به خوبي فعاليت کند حائز اهميت است. دما رطوبت نور فاصله بوته‌ها نقش مهمي در رشد يک گياه سالم در خزانه را دارد. براي مثال سطحي برابر 10×10 سانتي متر براي هر بوته بايد در نظر گرفت. ضمنا بايد از محلهايي استفاده کرد که کاملا ضد عفوني شده و آفات و بيماريها در محل نشاء موجود نباشد.

دماي مناسب

بهترين دما براي جوانه زني 30 درجه سانتيگراد مي‌باشد و بعد از جوانه زني دما را تا 24 درجه در مواقع روز و 18 درجه در هنگام شب تقليل مي‌دهيم. با توجه به اينکه بيشترين فعاليت ريشه‌ها در عمق 30 سانتيمتري خاک مي‌باشد قبل از انتقال نشاء‌هاي گوجه فرنگي به زمين اصلي بايد بسترهاي مناسب که تا عمق 80 سانتيمتري قابليت نفوذ ريشه را داشته باشد محيا نمود.

در اين صورت بايد علفهاي هرز را پيش از انتقال نشاء حذف و پاکسازي نمود و بخصوص از دو گياه سس و گل جاليز نبايد غافل گرديد که اين دو مشکلات فراواني را براي گياه ايجاد مي‌نمايند. بهتر است با رويت سس يا گل جاليز آنها را از کنار بوته جدا کرده و پاکسازي نمود آنگاه مواد آلي و کودهاي شيميايي را در اندازه مناسب و با راهنمايي آزمايشگاههاي خاک شناسي تدارک ديده و استفاده نمود. بهترين Ph براي گوجه فرنگي 5?5 تا 6?8 مي‌باشد.

هرس

هرس به منظور ايجاد تعادل بين رشد بوته شاخ و برگ و مقدار ريشه و ميوه است. به همين منظور بوته گوجه فرنگي را تا زماني که به 30 سانتيمتري نرسيده است هرس نمي‌کنيم و اجازه مي‌دهيم رشد خود را انجام دهد زماني که ارتفاع بوته به 30 سانتيمتري رسيد اولين هرس را انجام مي‌دهيم. اين هرس شامل حذف گلها و شاخه‌هاي فرعي است. پس از انجام اين مرحله هرس در تمام طول رشد بوته تمام شاخه‌هاي فرعي را حذف مي‌کنيم و در کشتهاي کوتاه مدت بعد از رسيدن بوته به ارتفاع 30 سانتيمتري بوته را به صورت دو شاخه به نخهاي مهار مي‌بنديم. با انجام اين کار ديگر نيازي به پايين کشي بوته نيست. بر اساس تجارب کيفيت و ميزان محصول بوته‌اي که پايين کشيده شده است بهتر و بيشتر است.

بديهي است پس از رسيدن اين دو شاخه به ارتفاع مفيد گلخانه جوانه انتهايي آن را حذف مي‌کنيم تا گلهاي موجود در بوته به ميوه تبديل شود. پس از برداشت محصول اين بوته‌ها از گلخانه حذف شده و زمين براي کشت بعدي آماده مي‌شود. البته کشاورزان با تجربه جهت همسان کردن اندازه ميوه‌ها بر اساس بضاعت گياه و نوع واريته گلها و يا ميوه‌هاي اضافي بر روي خوشه را هرس مي‌کنند و به تعداد مشخصي از گلها اجازه مي‌دهند تا به ميوه برسند. گوجه فرنگي گياهي است اتوگارد که معمولا قبل از باز شدن گل تلقيح گل صورت گرفته است. به همين دليل به ندرت مي‌توان در شرايط خاص تلقيح خارجي را در آن مشاهده نمود.

تلقيح

در فضاي گلخانه هيچ گونه عامل محرکي مانند باد و يا ات براي تلقيح وجود ندارد براي رفع اين مشکل مي‌توان به چند طريق عمل کرد. اول استفاده از زنبورهاي مخصوص که عمر آنها فقط يک فصل است و عمل لقاح را باعث مي‌گردد. دوم استفاده از ويبراتورهاي برقي است که در هر دو يا سه روز يکبار با لرزش خوشه‌ها عمل لقاح را صورت مي‌دهد. راه سوم اين است که مي‌توان در کشت زمستانه از هرمن تلقيح کننده استفاده نمود. و بالاخره راه چهارم اين است که با ايجاد شک در سيمهاي مهار و يا ضربه مستقيم بر روي گلها باعث گرده افشاني يا در نهايت عمل تلقيح گرديم. نکته حائز اهميت در عمل تلقيح گلهاي بوته گوجه فرنگي دماي موجود در گلخانه مي‌باشد که بايد بين 20 تا 25 درجه بوده و رطوبت آن نيز کم باشد.

زمان تلقيح

بهترين زمان براي اين کار بين ساعات 11 تا 2 بعد از ظهر مي‌باشد که فضاي گلخانه از رطوبت کمتر و دماي بيشتري برخوردار است به همين خاطر امکان تلقيح در دماي 28 تا 30 درجه کاهش مي‌يابد و در دماي 13 تا 15 درجه امکان تلقيح وجود ندارد و عدم تلقيح گل ريزش گل را در پي خواهد داشت. به هر حال پس از تلقيح گل ميوه بين 18 تا 35 روز زمان لازم دارد تا قابل برداشت باشد. و حالا بوته گوجه فرنگي به زمان ثمر دهي خود رسيده و در اين مرحله بايد به گونه‌اي برخورد نمود که حداکثر برداشت را کسب کرد.

زماني که برگهاي نزديک به هر خوشه ميوه چيده مي‌شود ميوه امکان بهتري براي رنگ گيري پيدا مي‌کند. نکته قابل ذکر ديگر اينکه بديهي است 50 درصد خوشه ميوه رنگ بگيرد و 50 درصد ديگر از حالت سبز بودن تغيير رنگ داده و رفته رفته قرمز خواهد شد. بنابراين در صورتي که نيمي از خوشه واريته کلاستر به رنگ نهايي در آمده باشد مي‌توان ان را چيد و به بازار عرضه نمود. چنانچه مسافت مزرعه تا بازار کم باشد و نيمه سبز خوشه فرصت رنگ پذيري نداشته باشد مي‌توان از محلي که دماي آن گرماي مناسبي جهت تغيير رنگ گوجه دارد استفاده نمود. در صورتي که واريته‌ها به صورت کلاستر و يا همرس نباشد بهتر است گوجه‌هاي رسيده را در زمان خاص خود برداشت کرد. مسلما اندازه گوجه فرنگي هر چقدر درشت‌تر باشد زمان تبديل گل به ميوه و رسيدن آن هم طولاني‌تر خواهد بود.

امروزه بسياري از کشاورزان به خاطر تقاضاي مناسب مصرف کننده تمايل زيادي به کشت گوجه‌هاي چري دارند و اين به دليل ميزان باردهي فراوان رنگهاي قرمز صورتي و زرد و شکلهاي مختلف آن است که باعث قيمت بالاي اين واريته شده است. زماني که بوته‌ها به سقف مفيد گلخانه مي‌رسند لازم است برگهاي پائين را هرس نمود و اگر نخها به صورت قرقره‌اي به سيم آويزان است مي‌توان با باز کردن 30 تا 50 سانتيمتر از نخ قرقره در يک جهت نخها را روي سيم حرکت داده که اين عمل باعث مي‌شود ساقه از پائين روي بستر و يا شاسيهاي مخصوص قرار گيرد و انتهاي بوته در فاصله 30 تا 50 سانتيمتري سقف مفيد گلخانه برسد. اين روش به کشت دراز مدت مربوط مي‌شود.